W związku ze zbliżającą się 70. rocznicą zbrodni ludobójstwa, popełnionej przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach mieszkających na Wołyniu i we Wschodniej Małopolsce, Instytut Pamięci Narodowej podjął szereg działań, których głównymi celami są wyjaśnianie okoliczności zbrodni przez historyków i prokuratorów, godne upamiętnienie ofiar oraz edukacja na temat zbrodni.
1. od 20 czerwca działa portal internetowy na temat zbrodni wołyńskiej
www.zbrodniawolynska.pl
na razie po polsku, wkrótce będzie także po angielsku i ukraińsku. Portal zawiera podstawowe informacje na temat zbrodni wołyńskiej, kalendarium, relacje świadków, informacje o śledztwach prowadzonych przez prokuratorów IPN-KŚZpNP, materiał zdjęciowy oraz czytelnię, w której można znaleźć publikacje na temat zbrodni.
2. również od 20 czerwca jest dostępne elektroniczne wydanie publikacji IPN „Kresowa księga sprawiedliwych 1939-1945. O Ukraińcach ratujących Polaków poddanych eksterminacji przez OUN i UPA” Jest to publikacja opracowana przez dr Romualda Niedzielkę, którejj wydanie książkowe ukazało się w 2007 roku.
Korzystając z zachowanych relacji świadków, w książce odnotowano wydarzenia w 500 miejscowościach (na około 4 tysiące zaatakowanych ogółem), w których z rąk OUN-UPA poniosło śmierć blisko 20 tysięcy Polaków. Część skazanych na zagładę polskich mieszkańców otrzymała pomoc humanitarną ze strony ukraińskich sąsiadów, zazwyczaj członków rodzin mieszanych, krewnych lub przyjaciół, czasem nieznajomych, kierujących się chrześcijańską miłością bliźniego, w sporadycznych przypadkach – także ze strony katów.
Ukraińcy – główni bohaterowie tej książki (ponad 1300 osób, niestety wielu anonimowych) zasłużyli na publiczne uhonorowanie, ponieważ z narażeniem życia, indywidualnie, a nawet całymi rodzinami, przeciwstawili się czynnie ludobójstwu. Ostrzegali przed napadem, udzielali schronienia, wskazywali drogi ucieczki, zaopatrywali w żywność i ubranie, przewozili w bezpieczne miejsce, do lekarza czy szpitala, przyjmowali pod opiekę, a nierzadko na długoletnie wychowanie sieroty po zamordowanych, odmawiali wykonania rozkazu zabicia członka własnej rodziny – np. żony lub męża – narodowości polskiej. Dzięki nim ocalały zarówno pojedyncze osoby, jak i całe wsie (łącznie ponad 2,5 tysiąca osób). Kilkuset Ukraińców wykonawcy „akcji antypolskiej” ukarali śmiercią, uważając udzielanie pomocy „Lachom” za zdradę ukraińskich ideałów narodowych.
Obecne bezpłatne wydanie elektroniczne, dostępne w trzech językach: polskim, angielskim i ukraińskim, umożliwia korzystanie z książki za pomocą komputera, tabletu, czytnika oraz smartfona. Bezpłatny e-book można pobrać w bibliotece cyfrowej IPN pod adresem: http://pamiec.pl/portal/pa/1534/12487/
3. materiały edukacyjne dla szkół:„Kto tego nie widział, nigdy w to nie uwierzy…” przygotowane przez Biuro Edukacji Publicznej IPN. Publikacja zawiera m.in. rys historyczny dotyczący stosunków polsko-ukraińskich w latach 1918-45, scenariusze zajęć dydaktycznych o zbrodni wołyńskiej na tle innych ludobójstw XX w., materiały pomocnicze do zajęć, w tym mapy, a także materiały dla nauczycieli, jak uczyć młodzież o drastycznych tematach, w tym ekspertyzę psychologiczną. IPN ogłosił także konkurs dla nauczycieli szkolnych i wykładowców akademickich na scenariusz lekcji lub zajęć tematycznych poświęconych tematyce zbrodni wołyńskiej. Wyniki zostaną ogłoszone 8 lipca. Nagrodą dla zwycięzców będzie trzydniowy objazd historyczny po Wołyniu w październiku tego roku.
4. Przegląd filmowy „Echa Wołynia” - pokazy filmowe odbędą się w niedzielę 7 lipca 2013 w Warszawie, Białymstoku, Częstochowie Szczecinie, Rzeszowie, Katowicach oraz we Wrocławiu. 11 lipca produkcje filmowe zostaną wyświetlone również w Gdyni i Łodzi.
W ramach przeglądu zostaną pokazane cztery filmy dokumentalne powiadające o o losach Polaków na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej:
1) Skrawek piekła na Podolu – reż. Jolanta Kessler-Chojecka, TVP, 2008 r.,
2) Zapomniane zbrodnie na Wołyniu – reż. Tadeusz Arciuch, TVP, 2009 r.
3) Było sobie miasteczko… – reż. Tadeusz Arciuch, TVP, 2009 r.
4) Wołyń w pożodze – reż. Adam Sikorski, TVP oraz IPN, 2007 r.
UWAGA: Ze względu na wstrząsające relacje świadków oraz drastyczne materiały archiwalne, przegląd skierowany jest do widzów, którzy ukończyli 14 rok życia.
W Łodzi pokazy filmów odbędą się w czwartek 11 lipca 2013 r. w Kinie Kinematograf (plac Zwycięstwa 1) w godz. 11.00-13.00 oraz 17.00-19.00.
W Gdyni – w czwartek 11 lipca w Multikinie, sala nr 4, godz. 18
5. Wystawa „Polacy-Ukraińcy 1943-1945: »antypolska akcja« OUN i UPA Bandery/rzeź wołyńsko-galicyjska w dokumentach ukraińskich” przygotowana przez Oddział IPN w Lublinie. Zostanie otwarta 10 lipca w Centrum Edukacyjnym IPN „Przystanek Historia” im. Janusza Kurtyki w Warszawie. Scenariusz i koncepcję wystawy przygotował Mariusz Zajączkowski. Bazę źródłową wystawy stanowią prawie wyłącznie dokumenty ukraińskie. Dokumenty potwierdzają sprawczą rolę OUN-B w masowych mordach ludności polskiej na Wołyniu.
6.Wystawa plenerowa„Wołają z grobów, których nie ma. Wołyń 1943” przygotowana przez Oddział IPN w Szczecinie wspólnie ze Stowarzyszeniem Wspólnota Polska oraz Towarzystwem Miłośników Wołynia i Polesia. Zostanie otwarta 10 lipca przy ul. Krakowskie Przedmieście 64 w Warszawie. Wystawa prezentuje losy osób ocalałych z masakry oraz dokumentuje zbrodnię nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia i Małopolski Wschodniej. Scenariusz wystawy i teksty przygotowała p. Ewa Siemaszko, znana badaczka zbrodni wołyńskiej, a kuratorem wystawy jest Agnieszka Gorczyca.
7. W Warszawie w dniach 27-28 czerwca odbyła się konferencja naukowa „Zbrodnia wołyńska – historia, pamięć, edukacja. W przededniu 70. rocznicy”.Konferencja była podzielona na cztery sesje.
sesja I: „Wokół pamięci” –prowadzący: dr Łukasz Kamiński (Instytut Pamięci Narodowej). Podczas obrad wypowiadali sięwładyka Benedykt – biskup pomocniczy Archidiecezji Lwowskiej Ukraińskiej Cerkwi Greckokatolickiej, dr hab. Andrzej K. Kunert – sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, abp. Józef Michalik – metropolita przemyski, przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski, doradca prezydenta Komorowskiego prof. Tomasz Nałęcz, prof. Adam Daniel Rotfeld i ukraiński historyk Andrij Portnow.
sesja II: „Porozmawiajmy o faktach” –prowadzący: dr Władysław Bułhak (Instytut Pamięci Narodowej.Wzięli w niej udział historycy polscy i ukraińscy: prof. Grzegorz Hryciuk, prof. Ihor Iliuszyn, prof. Grzegorz Motyka, dr Leon Popek, Ewa Siemaszko, prof. Jurij Szapował oraz prokurator Dariusz Gabrel z IPN. Choć żaden z uczestników panelu nie zakwestionował otwarcie istoty „rzezi wołyńskiej”, to jednak ujawniły się różnice w traktowaniu tego tematu między historykami polskimi i ukraińskimi. Jak zauważył prof. Grzegorz Motyka, wśród historyków z Polski i Ukrainy nie ma zgody w zakresie wskazania uwarunkowań zbrodni wołyńskiej. Polscy badacze są zgodni, że doprowadziła do niej zbrodnicza ideologia OUN, część historyków z Ukrainy łączy natomiast rzeź Polaków z nieprzychylną Ukraińcom przedwojenną polityką państwa polskiego. Profesor Szapował powiedział, że nie można zapominać o polskich akcjach odwetowych. Zdaniem profesora Motyki, polscy historycy są zgodni, że nie można stawiać znaku równości między mordami UPA a polskim odwetem. Prof. Grzegorz Hryciuk z Uniwersytetu Wrocławskiego zwrócił uwagę na nieuprawnione eufemistyczne określenia dotyczące zbrodni wołyńskiej, takie jak np. „tragedia”. Eufemizmy tego rodzaju są nie do obrony w świetle faktów historycznych – podkreślił. Zauważył jednak, że w ostatnim czasie coraz częściej unikają ich historycy ukraińscy, którzy są świadomi, że nacjonaliści z OUN-UPA mieli ludobójczy zamiar wymordowania Polaków.
sesja III: „Jak upowszechniać?” –prowadzący: dr Andrzej Zawistowski (dyrektor BEP IPN). Dr Zawistowski powiedział, zeDobrze by było, aby po obchodach 70. rocznicy coś zostało. Świadomość zbrodni wołyńskiej jest bardzo niewielka. Skutkiem tego jest m.in. rozciąganie odpowiedzialności za nią na cały naród ukraiński.
W sesji wzięli udział prof. Jolanta Choińska-Mika (Uniwersytet Warszawski), Agnieszka Jaczyńska (nauczycielka, Instytut Pamięci Narodowej), prof. Stanisław Kulczyckij (Narodowa Akademia Nauk Ukrainy), dr Andrij Portnow (Instytut Studiów Zaawansowanych w Berlinie), Ihor Szczupak (Ukraińskie Centrum Badań Holokaustu, Muzeum Historii Żydów Ukrainy i Historii Holokaustu w Dniepropietrowsku).
sesja IV:prezentacja wydawnictwa „Kto tego nie widział, nigdy w to nie uwierzy... Zbrodnia Wołyńska – historia i pamięć. Materiały edukacyjne”– dr Łukasz Michalski (Instytut Pamięci Narodowej)
Więcej informacji o konferencji:
http://ipn.gov.pl/aktualnosci/2013/centrala/miedzynarodowa-konferencja-naukowa-zbrodnia-wolynska-historia,-pamiec,-edukacja.-w-przededniu-70.-rocznicy-warszawa,-2728-czerwca-2013
8. Projekty badawcze dotyczące zbrodni wołyńskiej.
W rzeszowskim Oddziale IPN prowadzony jest projekt badawczy: Osobowy wykaz konfliktu polsko-ukraińskiego w latach 1939 - 1948". Dotychczas ustalono tożsamość ponad 4500 osób które zginęły na obecnym terytorium Polski. wydano także pierwszy tom, zawierający cząstkowe wyniki prac badawczych dotyczących genezy i przebiegu konfliktu oraz strat ludzkich na terenie gminy Cieszanów w powiecie lubaczowskim. Instytut Pamięci Narodowej zaprasza na nadzwyczajne, wakacyjne spotkanie Klubu Historycznego im. gen. Stefana Roweckiego „Grota” w Łodzi, które odbędzie się 9 lipca 2013 r. (wtorek). Jego gościem będzie dr hab. Grzegorz Motyka (ISP PAN, zastępca przewodniczącego Rady IPN), który przedstawi wykład pt. „Rzeź wołyńsko-galicyjska 1943–1945”.Spotkanie rozpocznie się o godz. 13.00 w sali 221 ŁDK, ul. Traugutta 18.
W lubelskim Oddziale IPN Mariusz Zajączkowski przygotowuje monografię:"Działalność Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii na Lubelszczyźnie 1939 - 1947".
9. Prokuratorzy pionu śledczego IPN-Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu prowadzą obecnie 32 śledztwa dotyczące zbrodni wołyńskiej. Podstawą prawną większości śledztw w sprawie zbrodni nacjonalistów ukraińskich na obywatelach polskich jest art. 118 § 1 k.k. z 1997 r., który wprowadził do polskiego prawa wewnętrznego pojęcie ludobójstwa. Śledztwa prowadzą cztery oddziałowe KŚZpNP – we Wrocławiu, Lublinie, Rzeszowie oraz Krakowie.
10. Społeczny Komitet Organizacyjny Obchodów 70. rocznicy Zbrodni Wołyńskiej organizuje 11 lipca na Placu Zamkowym w Warszawie Koncert Pamięci, podczas którego zostanie wykonany utwór Krzesimira Dębskiego "Kres Kresów..." . Koncert objął patronatem prezes IPN, Łukasz Kamiński.
11. Uwaga mieszkańcy Łodzi:
Instytut Pamięci Narodowej zaprasza na spotkanie Klubu Historycznego im. gen. Stefana Roweckiego „Grota” w Łodzi, które odbędzie się 9 lipca 2013 r. (wtorek). Jego gościem będzie dr hab. Grzegorz Motyka (ISP PAN, zastępca przewodniczącego Rady IPN), który przedstawi wykład pt. „Rzeź wołyńsko-galicyjska 1943–1945”.Spotkanie rozpocznie się o godz. 13.00 w sali 221 ŁDK, ul. R. Traugutta 18.
